سنگ کلیه زمانی ایجاد میشود که میزان مواد شیمیایی موجود در ادرار از میزان مایعات آن بیشتر باشد و در نتیجه این مواد شیمیایی با هم ترکیب شده و یک کریستال را تشکیل دهند. کریستال سعی میکند از طریق دستگاه ادراری راه خود را به خارج از سیستم بدن شما باز کند. اما متاسفانه مجرای ادراری از سنگ کلیه کوچکتر است، بنابراین خارج شدن سنگ از دستگاه ادراری یک روند دردناک خواهد بود. علائم سنگ کلیه شامل درد شدید در پایین شکم یا کمر، وجود خون در ادرار، یا انسداد است که باعث میشود مسیر دفع ادرار شما گرفته شود. با اینکه ممکن است سنگهای کوچک بتوانند از طریق ادرار دفع شوند، اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و سنگ قسمتی از دستکاه ادراری مثل حالب مجرای ادرار را مسدود میکند. اگر این اتفاق بیفتد، درد شدیدی در شکم یا کشاله ران ایجاد میشود. همچنین روشهای مختلفی برای از بین بردن، یا شکستن سنگهای بزرگ‌تر وجود دارد. تقریبا نیمی از افرادی که به سنگ کلیه مبتلا شده‌اند، طی ده سال آینده نیز دوباره آن را تجربه خواهند کرد.
علل و انواع سنگ کلیه
سنگ کلیه در نتیجه عوامل مختلفی ایجاد میشود. چهار نوع دلیل اصلی سنگ کلیه در زیر بیان شده است.
سنگهای کلسیم
سنگهای کلسیم رایج‌ترین نوع سنگ کلیه هستند. این سنگ‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که کلسیم زیادی در ادرار وجود داشته باشد. مقادیر زیاد کلسیم می‌تواند به دلیل عواملی مانند موارد زیر باشد:
- مقدار زیاد ویتامین D
- غده پاراتیروئید بیش فعال (غدد پاراتیروئید شما به تنظیم مقدار کلسیم در بدن شما کمک میکند و هورمون‌ها را آزاد میکند)
- بیماری کلیوی
- سارکوئیدوز (شرایطی که باعث التهاب غدد لنفاوی و اندام‌های دیگر میشود)
- برخی از سرطان‌ها
سنگهای کلسیم معمولاً یا بزرگ یا صاف هستند، یا تیز و خشن.
سنگهای استرووایت
سنگهای استرووایت اغلب در اثر عفونت ایجاد می‌شوند و بیشتر آن‌ها بعد از عفونت ادراری (UTI) که مدت طولانی طول کشیده است رخ می‌دهند. سنگهای استروویت در زنان بیشتر از آقایان است.
سنگهای اسید اوریک
سنگهای اسید اوریک غالباً زمانی تشکیل می‌شوند که مقدار زیادی اسید در ادرار وجود داشته باشد. سنگهای اسید اوریک ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:
- پیروی از یک رژیم غذای با پروتئین بالا که شامل مقدار زیادی گوشت است
- یک بیماری که مانع از شکسته شدن مواد شیمیایی توسط بدن میشود، مانند نقرس
- یک بیماری ارثی که باعث افزایش سطح اسید در بدن میشود
- شیمی درمانی (درمانی برای سرطان)
سنگهای سیستین
سنگهای سیستن نادرترین نوع سنگ کلیه هستند. این سنگ‌ها در اثر بیماری ارثی به نام سیستینوری ایجاد می‌شوند که بر میزان اسیدی که به ادرار شما منتقل میشود تأثیر می‌گذارد.
علائم سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه شما بسیار کوچک است، بعید به نظر می‌رسد علائم زیادی را ایجاد کند. حتی ممکن است متوجه آن نشوید و هنگام ادرار کردن بدون درد دفع شود. این نوع سنگ کلیه به دلیل اینکه علائمی ایجاد نمی‌کند، سنگ کلیه خاموش نامیده میشود.
علائم سنگ کلیه معمولا زمانی ایجاد میشود که:
- سنگ در کلیه شما گیر کند
- سنگ به سمت پایین مجرای ادراری (لوله‌ای که هر کلیه را به مثانه وصل میکند) حرکت میکند و از آنجا که مجرای ادراری یک لوله باریک است، عبور سنگ کلیه از آن با درد همراه خواهد بود.
- سنگ باعث عفونت شود
علائم رایج سنگ کلیه شامل موارد زیر است:
- درد شدید در ناحیه پشت یا سمت شکم (معده) یا گاهی اوقات در کشاله ران که ممکن است چند دقیقه یا چند ساعت، با فواصل زمانی بدون درد بین آن‌ها، طول بکشد
- احساس بیقراری و ناتوانی هنگام دراز کشیدن
- حالت تهوع (احساس بیماری)
- وجود خون در ادرار که اغلب در اثر خراشیده شدن مجرای ادرار توسط سنگ ایجاد میشود
- ادرار ابری یا بودار
- احساس سوزش هنگام ادرار کردن
- درجه حرارت بالای بدن (تب) 38 درجه سانتیگراد (100.4 درجه فارنهایت) یا بالاتر
- احساس نیاز به ادرار زیاد، حتی اگر واقعا نیازی به آن ندارید
تشخیص سنگ کلیه
گاهی اوقات هنگام آزمایش برای تشخیص سایر بیماری‌ها، سنگ کلیه به طور اتفاقی یافت میشود. همچنین آزمایش‌های خاصی برای بررسی سنگ کلیه وجود دارد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی
- اسکن CT
- پرتوهای ایکس، از جمله پیلوگرام داخل وریدی یا IVP که در آن قبل از گرفتن اشعه X رنگی را به داخل خون تزریق می‌کنند.
کشف و تشخیص نوع سنگ به تصمیم گیری در مورد درمان کمک میکند. آزمایش ادرار و خون می‌تواند به یافتن علت آن کمک کند.
تحلیل سنگ بسیار مفید است. اگر سنگی از بدن شما خارج شد، آن را برداشته و به پزشک خود نشان دهید.
راههای دفع سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه به عوامل مختلفی بستگی دارد که هرکدام در هر بیمار خاص و منحصر به فرد است، مثل:
- اندازه سنگ
- محل قرارگیری سنگ
- ترکیبات سنگ
- نشانه‌ها / علائم بیمار
درمان پزشکی
بیشتر سنگهای کلیه نیازی به درمان تهاجمی ندارند. در بیمارانی که سنگ مجرای ادراری آن‌ها تازه تشخیص داده شده و اندازه آن کم‌تر از 10 میلی‌متر است و علائم آن کنترل شده است، مشاهده و ارزیابی دوره‌ای گزینه‌ای برای درمان اولیه است. بیمارانی که می‌خواهند سنگ به طور طبیعی و خود به خود دفع شود باید بتوانند درد، تب، عفونت و عملکرد مناسب کلیه خود را به خوبی کنترل کنند.
تسکین دهنده درد
برای تسکین درد ناشی از عبور سنگ، پزشک شما ممکن است داروهای تسکین دهنده درد مانند ایبوپروفن (Advil ، Motrin) ، استامینوفن (Tylenol) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) را برای شما تجویز کند. در بعضی موارد نیز ممکن است به داروی قوی‌تری مانند ویکودین یا پرکوکت نیاز داشته باشید.
درمان دارویی دفع سنگ
پزشک ممکن است برای کمک به دفع سنگ کلیه دارویی را برای شما تجویز کند. این دارو که به عنوان مسدود کننده آلفا شناخته میشود، عضلات موجود در مجرای ادرار شما را شل کرده و به شما کمک میکند تا سنگ کلیه را سریع‌تر و با درد کمتری دفع کنید. این امر به ویژه در مورد سنگ‌هایی که در حالب نزدیک مثانه قرار دارند، مفید است.
درمان جراحی
سنگ‌هایی که به دلیل اندازه، محل قرارگیری یا علائم / نشانه‌های بیمار نمی‌توانند با درمان‌های محافظه کارانه دفع شوند، یا سنگ‌هایی که نمی‌توانند خود به خود از بین بروند، باید با عمل جراحی درمان شوند. روشی که پزشک ممکن است توصیه کند بر اساس اندازه، محل قرارگیری و ترکیب سنگ انتخاب شده است. تمام روشهای جراحی سنگ کلیه کم تهاجمی هستند، به این معنی که هیچ کدام نیاز به برش قابل توجهی ندارند.
سنگ شکنی برون اندامی(ESWL)
سنگ شکنی برون اندامی از انرژی صوتی برای ایجاد امواج شوک استفاده میکند تا سنگ‌ها به قطعات کوچکتر تکه تکه شده از مجرای ادراری عبور کند. این روش زمانی استفاده میشود که سنگ‌ها از طریق اشعه ایکس ساده قابل رویت باشند. از اشعه ایکس به طور متناوب برای تعیین محل سنگ استفاده میشود. سنگ شکنی برون اندامی اغلب برای سنگهای موجود در کلیه یا در مجرای ادرار استفاده میشود. این عمل 30 تا 45 دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند باعث درد ملایمی شود، بنابراین از یک بیهوشی سبک / آرام بخش استفاده می‌کنند تا در طی عمل احساس راحتی کنید و حرکات شما در طی عمل محدود شود. این امر باعث بهینه سازی کارایی لیتوتریپسی میشود.
ESWL می‌تواند باعث ایجاد خون در ادرار، کبودی در پشت یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندام‌های مجاور و ناراحتی در هنگام عبور قطعات سنگ در مجاری ادراری شود. جراح شما ممکن است در طول عمل استنت را در مجرای ادرار قرار دهد تا به تسهیل در عبور قطعات سنگی کمک کند.
یورتروسکوپی
این روش شامل عبور یک تلسکوپ فیبر نوری مجهز به دوربین از طریق مجرای ادرار و مثانه به حالب شما است. پس از مشخص شدن محل قرارگیری سنگ، ابزار جراحی می‌تواند سنگ را به دام بیندازد. همچنین از فیبر لیزری برای شکستن سنگ به قطعات کوچک استفاده میشود که این قطعات یا توسط جراح برداشته می‌شوند و یا از طریق ادرار دفع می‌َشوند. جراح ممکن است در طول عمل استنت را در مجرای ادرار قرار دهد تا به تسهیل عبور قطعات سنگی برای تسکین ورم و تقویت بهبودی کمک کند. در این روش ممکن است به بیهوشی عمومی نیاز داشته باشید. این روش برای از بین بردن سنگ در مجرای تحتانی نزدیک مثانه یا سنگ‌هایی که با روش ESWL درمان نمی‌شوند، موثر است.
نفرولیتوتومی جلدی
این عمل جراحی ممکن است توسط پزشک شما برای از بین بردن سنگهای بسیار بزرگ در کلیه توصیه شود. این سنگ‌ها برای درمان با روش سنگ شکنی برون اندامی یا حالبوسکوپی بسیار بزرگ هستند. روش نفرولیتوتومی برای از بین بردن یک سنگ کلیه بزرگ از طریق یک برش کوچک (یک اینچ) در پشت شما با استفاده از یک تلسکوپ فیبر نوری مجهز به دوربین انجام میشود. این روش شامل بیهوشی عمومی است و برای بهبودی یک یا دو روز به بستری شدن در بیمارستان نیاز خواهید داشت.
درمان اضطراری
در بیماران مبتلا به سنگ انسدادی که علائم عفونت با تب، لرز، خستگی و یا آسیب‌دیدگی کلیه را نشان می‌دهند، رفع فشار فوری از روی کلیه با تخلیه از راه پوست یا استنت مجرای ادراری همراه با درمان مناسب با آنتی‌بیوتیک مورد نیاز است. این کار به انسداد کلیه و درمان عفونت زمینه‌ای کمک میکند. درمان قطعی سنگ کلیه تا زمانی که عفونت برطرف شود باید به تأخیر بیفتد. علائم دیگر برای درمان اضطراری شامل انسداد دو طرفه کلیه با آسیب کلیه و انسداد یک طرفه با آسیب حاد کلیه در بیماران تک کلیه‌ای است.
4 نکته برای جلوگیری از سنگ کلیه
برخی از سنگهای ریز کلیه با تغییر رژیم غذایی و مصرف مایعات فراوان با راحتی دفع میشود. برای پیشگیری از تشکیل مجدد و یا ایجاد سنگ کلیه در نظر گرفتن موارد زیر کمک بسیاری میکند:
آب بیشتری بنوشید
نوشیدن آب بسیاری از مشکلات را برطرف میکند. آب به بدن شما کمک میکند تا سموم را از بین ببرد، مواد مغذی را به مغز شما منتقل میکند و می‌تواند از سردرد و میگرن جلوگیری کند. هیدراته بودن بدن شما می‌تواند عبور سنگ کلیه‌های کوچک را آسان‌تر کند اما به دفع سریع‌تر آن کمکی نمی‌کند. اگر سنگ کلیه دارید، به قدری آب بنوشید که روی ده بار ادرار کنید. هنگام بیدار شدن از خواب، قبل از هر وعده غذایی و بعد از هر بار ورزش کردن یک لیوان آب بنوشید.
پروتئین حیوانی کمتری بخورید
گوشت منبع عالی پروتئین است. در حقیقت، یک استیک هشت اونسی بیشتر از میزان پروتئین موردنیاز روزانه را به شما می‌دهد. پروتئین به شما در ساخت و ترمیم بافت‌های بدنتان کمک میکند و یک بلوک ساختاری برای استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، پوست و خون است. پروتئین خوب است. اما پروتئین بیش از حد به دو طریق می‌تواند منجر به ایجاد سنگ کلیه شود: پروتئین حیوانی اسید اوریک را افزایش می‌دهد و اسید اوریک نیز در تشکیل سنگ کلیه نقش مهمی دارد. همچنین یک رژیم غذایی با پروتئین بالا میزان سیترات را کاهش می‌دهد. سیترات به جلوگیری از شکل گیری سنگ کمک میکند. بنابراین برای جلوگیری از ابتلا به سنگ کلیه، گوشت کمتری بخورید.
به مرکبات نه نگویید
پرتقال، لیمو و گریپ فروت. این مرکبات حاوی سیترات زیادی هستند، و سیترات نیز از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری میکند. به راحتی می‌توانید مرکبات را در رژیم غذایی خود بگنجانید. برای مثال می‌توانید صبح‌ها به آب نوشیدنی خود لیمو اضافه کنید، یک پرتقال یا یک لیوان کوچک آب پرتقال همراه با ناهار میل کنید، یا نصف آب گریپ فروت را همراه با شام بنوشید.
مصرف نمک را بسیار کاهش دهید
نمک باعث بالا رفتن سطح کلسیم در ادرار شده و باعث میشود که سنگ کلیه بزرگ شود. به طور متوسط آمریکایی‌ها تقریباً پنج برابر بیشتر از نیاز بدن خود نمک مصرف می‌کنند و نمک اضافی در رژیم غذایی شما می‌تواند به تشکیل سنگ کلیه کمک کند. همچنین نمک بیش از حد می‌تواند فشار خون و خطر ابتلا به سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد. بنابراین لطفا نمک را از روی میز بردارید و آن را در کمد بگذارید.
آیا احتمال برگشت سنگ کلیه وجود دارد؟
احتمال برگشت سنگ کلیه در شما بسیار زیاد است اگر:
- رژیم غذایی شما پروتئین بالا و فیبر کمی داشته باشد
- فعالیت بدنی شما کم باشد و در اکثر مواقع در رختخواب باشید
- سنگ کلیه در افراد خانواده شما وجود دارد
- چندین عفونت کلیوی یا ادراری داشته‌اید
- قبلاً سنگ کلیه داشتید، به خصوص اگر قبل از سن 25 سالگی بوده است
- فقط یکی از کلیه‌های شما کار میکند
- عمل بای پس روده (جراحی بر روی دستگاه گوارش) یا بیماری روده کوچک مانند بیماری کرون (التهاب روده) داشته‌اید
همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد انواع خاصی از داروها ممکن است خطر بازگشت سنگ کلیه را افزایش دهند. مثل:
- آسپرین
- آنتی اسیدها
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D