زمانی که به هر دلیلی در عملکرد کلیه‌ها اختلال ایجاد می‌شود، میزان کراتینین خون به دلیل عملکرد ضعیف کلیه‌ها در تصفیه کراتینین بالا می‌رود. از این رو می‌توان گفت که افزایش غیرعادی میزان کراتینین هشداری در مورد عملکرد ضعیف یا نارسایی کلیه می‌باشد.
میزان نیتروژن اوره خون (BUN) شاخص دیگری برای عملکرد کلیه می‌باشد. اوره نیز یکی از فرآورده‌های جانبی سوخت و ساز بدن است که در صورت نقص عملکرد کلیه در خون تجمع می‌یابد. نسبت نیتروژن اوره به کراتینین در مقایسه با میزان کراتینین به عنوان یک شاخص تنها، اغلب اطلاعات دقیق‌تری را در مورد نقص عملکرد کلیه و علت نهان آن نشان می‌دهد. نیتروژن اوره خون علاوه بر این با کاهش آب بدن افزایش می‌یابد. اخیراً ارتباط میان افزایش میزان کراتینین با باکترمی (تجمع باکتری‌ها) در کودکان و افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان بالغ کشف شده است.
کراتینین چیست؟
- کراتینین یک ملکول شیمیایی زائد است که حاصل فرآیند متابولیسم عضلات می‌باشد.
- کراتینین از کراتین تولید می‌شود. کراتین نقش مهمی در تولید انرژی در عضلات دارد.
- به‌طور تقریبی در هر روز 2 درصد از کراتین بدن به کراتینین تبدیل می‌شود.
- کراتینین از طریق جریان خون به کلیه‌ها منتقل می‌شود. کلیه‌ها مقدار زیادی از این ماده را تصفیه کرده و از طریق ادرار از بدن خارج می‌کنند.
- از آنجا که توده عضلانی بدن در هر روز تقریباً ثابت است، تولید کراتینین اغلب به طور روزانه تغییر نمی‌کند و در اصل ثابت می‌ماند.
سنجش میزان تصفیه کراتینین
میزان تصفیه کراتینین با استفاده از یک فرمول که فاکتورهایی مانند سطح کراتینین، وزن و سن بیمار را در خود دارد، به طور تخمینی محاسبه می‌شود. این فرمول عبارت است از: 140 منهای سن بیمار، ضربدر وزن به کیلوگرم ( برای زنان ضربدر 0.85)، تقسیم بر 72، ضربدر میزان کراتینین خون (دسی‌لیتر). میزان تصفیه کراتینین را می‌توان از روشی مستقیم‌تر با جمع‌‌آوری یک نمونه ادرار طی 24 ساعت و سپس نمونه‌گیری خون بیمار تعیین کرد. در این روش بعد از تهیه نمونه‌ها میزان کراتینین در ادرار و خون اندازه‌گیری و با یکدیگر مقایسه می‌شود. میزان طبیعی تصفیه کراتینین در زنان سالم 88-128 میلی‌لیتر بر دقیقه و در مردان سالم 97-137 میلی‌لیتر بر دقیقه می‌باشد. این شاخص ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف، اندکی تفاوت داشته باشد.
نسبت نیتروژن اوره خون به کراتینین (BUN به کراتینین)
تست نیتروژن اوره خون را می‌توان به همراه تست کراتینین خون انجام داد. میزان کراتینین خون همچنین نشان دهنده نحوه عملکرد کلیه‌ها می‌باشد. به عبارت دیگر مقدار بالای کراتینین نشان می‌دهد که کلیه‌ها عملکرد درستی ندارند. تست‌های نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین را می‌توان به منظور تعیین نسبت BUN به کراتینین (BUN:کراتینین) در کنار یکدیگر انجام داد. این نسبت می‌تواند در تشخیص مشکلاتی مانند کم شدن میزان آب بدن که باعث افزایش غیرعادی میزان BUN و کراتینین می‌شود، به پزشک کمک کند.
دلایل بالا بودن میزان کراتینین و اوره
- کاهش میزان آب بدن و یا کافی نبودن مقدار آب مصرفی به دلایلی نظیر تب شدید، عرق کردن و پرادراری که باعث ایجاد غلظت خون و کاهش جریان خون در کلیه‌ها می‌شود.
- خستگی بیش از حد: کاهش میزان استراحت بدن می‌تواند باعث افزایش کراتینین شود.
- اختلالات ادراری مانند ادرار خونی برای مدت زمان طولانی و دفع پروتئین که باعث افزایش میزان کراتینین و اوره می‌شود.
- مصرف داروهایی که باعث ایجاد مسمومیت کلیوی و افزایش میزان کراتینین می‌شوند. ( این مشکل ممکن است غیر قابل برگشت باشد)
- اگر بیمارانی که دچار نارسایی کلیوی هستند به عفونت‌هایی ناشی از سرماخوردگی، ذات‌الریه، عفونت روده‌ای و عفونت مجاری ادرار مبتلا شوند، میزان کراتینین در خون آنها در مدت زمان کوتاه افزایش می‌یابد.
- عدم کنترل فشار خون بالا منجر به افزایش کراتینین و اوره خون می‌شود.
- میزان کراتینین خون در افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی و عوارض مزمن مرتبط با آن افزایش می‌یابد.
علائم بالا بودن کراتینین و اوره خون
- کاهش جریان ادرار
- تیره شدن رنگ ادرار
- ورم و پف چشم‌ها، صورت، پاها و دیگر اعضای بدن
- درد کمر یا اطراف کمر
- خستگی و بی‌حالی
- تب پایین
- از دست دادن اشتها
- سردرد
- گیجی یا اختلال حواس
- تنگی تنفس
رژیم غذایی مناسب
- کاهش مصرف نمک: اگر بیمار تنها دارای افزایش میزان کراتینین است و علائم ورم و افزایش فشار خون در او دیده نمی‌شود، رژیم غذایی کم نمک برای او مناسب است. اما در صورتی که بیمار دچار ورم و افزایش فشار خون شدید باشد، باید مقدار نمک مصرفی بیمار تا حد زیادی محدود گردد و یا رژیم غذایی او کاملاً بدون نمک باشد.
- کاهش مصرف پروتئین: رژیم‌های غذایی که حاوی مقدار کمی پروتئین هستند، تولید مواد زائد نیتروژن‌دار را کاهش می‌دهند، از شدت اورمی (مسمومیت ناشی از افزایش اوره خون) می‌کاهند و از این طریق فشار وارد بر کلیه‌ها و سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهند.
- افزایش مصرف ویتامین: بیمارانی که دارای میزان کراتینین و اوره بالای خون هستند، باید غذاهایی مصرف کنند که مقدار زیادی ویتامین A، B2 و C در آنها وجود دارد.
روش‌های درمانی کاهش میزان اوره و کراتینین خون
کراتینین محصول زائد فعالیت‌های عضلات و اوره محصول زائد مصرف پروتئین است. این مواد عمدتاً به کمک کلیه‌ها از بدن دفع می‌شوند.
کراتینین و اوره ملکول‌های کوچکی هستند، از این رو هنگامی که اختلال اندک یا نه چندان شدیدی در عملکرد کلیه‌ها به وجود می‌آید، به‌طور طبیعی از بدن خارج می‌شوند. اما زمانی که بیمار دچار اختلالات شدید کلیوی است و یا عملکرد کلیه‌های بیمار به کمتر از 50 درصد کاهش می‌یابد، این ملکول‌ها به طور عادی از بدن دفع نمی‌شوند. این امر باعث می‌شود که میزان اوره خون و همچنین کراتینین خون آنها افزایش یابد. بیمارانی که از افزایش میزان کراتینین رنج می‌برند، باید با استفاده از یک روش درمانی مناسب، مقدار اضافی این ماده را در خون خود کاهش دهند تا از بروز آسیب‌های بعدی در کلیه‌های خود جلوگیری کرده و سرعت پیشرفت نارسایی کلیه‌های خود را کاهش دهند.
- کتو استریل (کاهش کراتینین): کتو استریل یک روش درمان غیر دیالیزی مهم برای نارسایی ُکلیه می‌باشد. این درمان می‌تواند به کاهش میزان کراتینین و علائم و عوارض ناشی از آن کمک کند، سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد و از بروز اختلال در عملکرد کلیه جلوگیری کند.
- دیالیز: دیالیز مانند یک کلیه مصنوعی عمل می‌کند و مقدار آب، الکترولیت و مواد سمی اضافی خون مانند کراتینین، اسيد اوريک و اوره را از بدن خارج می‌کند.
- طب چینی: روش‌های درمانی و داروهای گیاهی زیادی وجود دارند که می‌توانند کلیه‌ها را تمیز کنند و عملکرد آنها را در تصفیه خون بهبود ببخشند. این داروها و روش‌های درمانی به کلیه‌ها کمک می‌کنند تا مقدار بیشتری از کراتینین و مواد زائد را از بدن دفع کنند. مشهورترین و مؤثرترین نوع این درمان‌ها اسموتراپی میکرو چینی می‌باشد.
- پیوند کلیه: پزشکان می‌توانند با پیوند کلیه یک کلیه با عملکرد سالم را به بدن بیمار پیوند بزنند.
- ايمونوتراپی: ايمونوتراپی ترکیبی از طب چینی و طب غربی است که به درمان آسیب‌های کلیوی و بهبود عملکرد کلیه کمک می‌کند. این درمان بدون استفاده از روش‌های جراحی بر روی بیمار انجام می‌شود و می‌تواند به طور طبیعی به کم کردن میزان بالای کراتینین در بدن کمک کند.